Fotografki polskie XX wieku - Kolekcja została uzupełniona o kolejne obiekty
Muzeum Narodowe w Gdańsku, ul. Toruńska 1, Gdańsk
Kuratorka projektu: Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka
W roku 2020 ‒ mimo utrudnionego funkcjonowania wystawienniczego i bezpośredniego udostępniania widzom kolekcji ‒ Muzeum Narodowe w Gdańsku wzbogaciło swoje zbiory o trzydzieści pięć prac dziesięciu znaczących fotografek polskich. Dzięki dotacji pozyskanej w ministerialnym programie Narodowa Kolekcja Sztuki Współczesnej Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego można było zakupić prace artystek reprezentatywnych dla polskiej fotografii XX wieku, a dotąd nieobecnych lub niewystarczająco reprezentowanych w zbiorach Działu Fotografii. Skupienie na medium fotografii jako jednej z najdynamiczniejszych gałęzi sztuki XX wieku, której historia i rozwój wpływają na współczesną kulturę oraz zmiany społeczne, jest celowe. Podobnie jak celowa jest próba zdefiniowania twórczości fotografek ‒ dokumentalistek i kreatorek ‒ których aktywność pozostała zbyt mało doceniona przez historię sztuki minionego wieku. Wśród zakupionych prac znalazły się dzieła artystek działających lokalnie i tworzących środowisko Trójmiasta, jak i tych o bardziej globalnej proweniencji i międzynarodowej rozpoznawalności.
Pojawienie się nowych prac w kolekcji daje okazję do przypomnienia wielkich zasług fotografek dla kultury polskiej, budujących archiwa świata, który już przeminął.
Warto tu wymienić fotografie poleskich kobiet z lat 30. autorstwa Zofii Chomętowskiej (1902‒1991), zapis powojennych realiów, w tym budowania nowego życia społecznego Gdańska w pracach Bolesławy Zdanowskiej (1908‒1981) czy ogląd świata i zmian (też obyczajowych), jakie w nim następowały, w paryskich i bałkańskich fotografiach Krystyny Łyczywek (ur. 1920). Wśród zakupionych dzieł nie zabrakło reprezentacji antropologicznego dzieła Zofii Rydet (1911‒1997) pod tytułem Zapis socjologiczny. Istotne było także pozyskanie dzieł włączających medium fotografii w konceptualne działania performerskie schyłku lat 60. i 70. z wykorzystaniem własnego ciała, jak w pracach Ewy Partum (ur. 1945) i Teresy Tyszkiewicz (1953‒2020). Kolekcja została wzbogacona również o prace wynikające z badań nad sztuką kontekstualną, jak u Jolanty Marcolli (ur. 1950), i semantyką obrazu w pracach Anny Kutery (ur. 1952). Nie zabrakło także odniesień do malarstwa i literatury w fotomontażach Krystyny Andryszkiewicz (ur. 1955) oraz poszukiwania tożsamości kobiecej w relacji z mężczyzną, czego dotyczą prace Teresy Gierzyńskiej (ur. 1947).
Większość zakupionych prac to odbitki autorskie tzw. vintage, niektóre wyprodukowane współcześnie, odtworzone przez autorki, w jednym wypadku przedmiotem zakupu są reprinty wykonane z negatywów fundacji upoważnionej do reprezentacji nieżyjącej już artystki. Największą wartość posiadają prace vintage, wykonane przez autorki w zaciszu własnej ciemni w tradycyjnej metodzie analogowej tworzenia powiększenia, czyli odbitki fotograficznej. Jednak nie zawsze prace z negatywów były powiększane na papierze tuż po ich realizacji. Czasem jedyną możliwą reprezentacją jest reprint lub cyfrowy wydruk. Zróżnicowane tematycznie dzieła wypełniają luki w posiadanej dotąd kolekcji, dzięki czemu muzeum ma nowe możliwości prowadzenia programów badawczych, projektów edukacyjnych i nawiązania współpracy międzyinstytucjonalnej. Prace te są także przyczynkiem do badania nad żeńską perspektywą zapisywania obrazu świata i użycia fotografii jako narzędzia jego poznania. Poszerzenie kolekcji jest nawiązaniem do realizowanego w latach 2012‒2015 projektu Nowe Otwarcie, zakładającego wzbogacenie kolekcji o dzieła o tematyce powojennej zmiany społeczeństwa, transformacji systemowej, kształtowania się tożsamości i nowych ról społecznych, eksperymentu artystycznego, poszerzania medium fotografii, oderwania od piktorializmu na rzecz dokumentalizmu itd. Nieprzypadkowy wybór autorek podyktowała chęć większego skontekstowania prac w kolekcjach Działu Fotografii i rozwijania badań nad sztuką kobiet.
I tak na przykład Zofia Chomętowska, artystka tworząca na dawnych Kresach Rzeczpospolitej, dotąd nie była reprezentowana w zbiorach. Z kolei Krystyna Andryszkiewicz przez kilka lat prowadziła Gdańską Galerię Fotografii – wspaniałe źródło zasobów muzealnego Działu Fotografii, ale jej prac także w naszym zbiorze brakowało. Prace Ewy Partum, Anny Kutery, Jolanty Marcolli, artystek koncentrujących się na tożsamości i konstruowaniu ról społecznych, wspaniale uzupełniają przykłady amerykańskie, bałkańskie i niemieckie w naszych zbiorach. Konsekwentnie poszerzana kolekcja sztuki współczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku pozwala na coraz lepsze udokumentowanie zjawisk i zaznaczenie wpływu lokalnych artystów i artystek na tworzenie polskiego dziedzictwa kulturowego.
Lista prac zakupionych w ramach zadania:
➥ Zofia Chomętowska
Poleska wdowa [Portret starszej kobiety], Polesie, lata 30. XX w., odbitka barytowa, 30 x 40 cm, edycja 1/5 Praczka, Polesie, lata 30. XX w., 30 x 40 cm, odbitka barytowa, edycja 1/5
Portret ze strzelbą [Zofia Chomętowska], Polesie, lata 30. XX w., 30 x 40 cm, odbitka barytowa, edycja 1/5 ➥ Bolesława Zdanowska
Wesoła zabawa, urwisy, 1960, odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 40 x 47cm
Targ jabłuszek, 1960, odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 41 x 49cm
Gdańsk ulica Długa, 1960, odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 50 x 40,5 cm
Gdańskie podwórko, 1957, odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 40 x 50 cm
Zapatrzenie, 1957, odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 50 x 37cm
➥ Krystyna Łyczywek
Zuzanna i starcy [Na wystawie], 1964, odbitka vintage żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 40 x 30 cm Paryżanki, 1961, odbitka vintage żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 40 x 46 cm
Pocałunek, lata 60., odbitka vintage żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 50,5 x 34,5 cm
Dzieci w Jugosławii, 1972, dyptyk, odbitki vintage żelatynowo-srebrowe, papier barytowy, 40 x 30 cm każda ➥ Zofia Rydet
Z cyklu Zapis socjologiczny (1978–1990), odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 18 x 24 cm
Z cyklu Zapis socjologiczny (1978–1990), 1980, odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 18 x 24 cm Z cyklu Zapis socjologiczny (1978–1990), odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 18 x 24 cm
Z cyklu Zapis socjologiczny (1978–1990), odbitka żelatynowo-srebrowa, papier barytowy, 18 x 24 cm
➥ Ewa Partum
Obecność, 1965, fotografia czarno-biała na dibondzie, odbitka 2006, 50 x 70 cm
Nieobecność, 1965, fotografia czarno-biała na dibondzie, odbitka 2006, 50 x 70 cm
➥ Teresa Tyszkiewicz
Wata 1 (Cotton 1) (Oddech), 1981, odbitka żelatynowo-srebrowa, vintage print, 13 x 12,8 cm
Wata 5 (Cotton 5) (Oddech), 1981, odbitka żelatynowo-srebrowa, vintage print, 13 x 12,8 cm
➥ Jolanta Marcolla
Small curls, 1975, fotografia cz-b, odbitka współczesna na papierze barytowym, 50 x 40 cm, edycja 3/3
➥ Krystyna Andryszkiewicz
Zatruta studnia..., z cyklu Wnętrze z uwięzioną (1979‒1983), 1982, odbitka cz-b, 36,5 x 26 cm Dalmatyńczyki..., z cyklu Wnętrze z uwięzioną (1979‒1983), odbitka cz-b, 39 x 44 cm
➥ Anna Kutera
Układ Morfologiczny, 1975, 10 fotografii czarno-białych, odbitki współczesne, wydruk 30 x 40 cm każda
➥ Teresa Gierzyńska
Pieszczotki XII, z cyklu O niej, 1981, fotografia czarno-biała, odbitka żelatynowo-srebrowa, 19,5 x 29 cm