Wystawa fotografii Jerzego Lewczyńskiego i Zofii Rydet „Retoryka pustki”
w ramach projektu „W lustrze fotografii. O fotografii na Śląsku po 2010”
Galeria Miasta Ogrodów - Instytucji Kultury im. K. Bochenek, plac Sejmu Śląskiego 2, Katowice
Wernisaż w środę 22 września o godz. 18:00, ekspozycja do 28 listopada 2021
Kuratorki wystawy: Zofia Augustyńska-Martyniak, Danuta Kowalik-Dura, Katarzyna Łata
O zadaniu dofinansowanym ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu:
W LUSTRZE FOTOGRAFII. O FOTOGRAFII NA ŚLĄSKU PO 2010 - projekt w ramach którego zostały zorganizowane cztery wystawy fotografii: kreacyjnej, artystycznej, portretowej i reporterskiej. Wystawie prac Joanny Nowickiej, Antoniego Kreisa oraz Anny Lewańskiej towarzyszy wystawa Mistrzów: Jerzego Lewczyńskiego i Zofii Rydet. Na Sympozjum i podczas panelu dyskusyjnego podjęta zostanie próba zebrania wiedzy na temat kondycji śląskiej fotografii po roku 2010, kiedy miał tu miejsce Kongres Kultury Województwa Śląskiego. Dopełnieniem projektu będzie katalog z pracami artystów zaproszonych do projektu i materiałami posympozjalnymi, podejmującymi temat oceny i znaczenia śląskiej fotografii w kulturze polskiej.
Retoryka pustki. Lewczyński / Rydet. Artystyczny dialog.
Zestawienie w jednej przestrzeni wystawienniczej prac dwóch autorów wywodzących się z jednego pokolenia i jednego środowiska twórczego, mających podobne doświadczenia życiowe i drogę edukacji artystycznej, stanowi konfrontację rożnych sposobów obrazowania i ukazuje bogate spectrum eksploatowanych motywów. Kilka dekad aktywności twórczej i poszukiwań formalnych pozwala na wpisanie ich osobowości w obszar najważniejszych doświadczeń w zakresie konstytuowania się fotografii jako samodzielnej dziedziny sztuki. Pokaz prac, ponad walory poznawcze, eksponuje ponadczasowość ich dorobku wyrażającą się w eksperymentatorskim podejściu do fotografii i umiejętności wykorzystania możliwości tego medium poprzez rozwój nowatorskich i zindywidualizowanych środków wyrazu. Działania Zofii Rydet i Jerzego Lewczyńskiego dotykają istoty samego medium, granic jego potencjału, możliwości kreacji i miejsca fotografii we współcześnie rozwijanych sztukach wizualnych.
Retoryka pustki. Jerzy Lewczyński
Są takie miejsca w ludzkiej wrażliwości,
gdy stan ducha staje się stanem materii.
Takim zjawiskiem w naszej kulturze jest fotografia.
Jerzy Lewczyński
Twórczość Jerzego Lewczyńskiego oscyluje wokół problemu pamięci. Autor eksploatuje wątek upływu czasu i bada możliwości medium fotografii w zakresie transmisji przemijających obrazów. Poszukuje desygnatów utraconych wartości odnajdując je w przedmiotach będących śladami po. Fotografię traktuje jako materię zawierającą fragmenty minionego czasu, którego zapisu w negatywie dokonano poprzez niepodlegające temu wymiarowi absolut – światło. Tak powstające klisze pamięci, które Lewczyński charakteryzuje następująco: „W procesie szukania prawd absolutnych, negatyw staje się pierwszym i wiarygodnym świadkiem. Kontakt z przeszłością materializuje się” . Jerzy Lewczyński swoją sztukę traktuje jako zmaganie z tym co przemija. Jednocześnie obnaża ludzką tendencją do otaczania się jedynie przedmiotami z czasu teraźniejszego. Jego obrazy stają się metaforą przemijania i dociekania sensu, tym samym za pośrednictwem fotografii przeciwstawia się popadaniu w zapomnienie. Lewczyński umiejętnie wypełnia powstająca pustkę własnymi wizjami, nową treścią, która zaczyna funkcjonować w zmiennych kontekstach. Realizuje to poprzez przyjętą metodę twórczą, która sprowadza się do włączania w arsenał stosowanych środków wyrazu różnych artefaktów – przedmiotów fotografii, zapisków oraz dokumentów z własnej biografii. Niekiedy anonimowe, nieczytelne, nadgryzione zębem czasu, stają się znakiem, zapisem o symbolicznej wymowie. Odnajdywane w rożnych miejscach obiekty nie traktuje jak cytaty z przeszłości, lecz żywe tworzywo o mistycznym nacechowaniu, które poprzez włączenie w praktykę twórczą nabierają nowych znaczeń. Poprzez intencjonalne korzystanie ze starych rejestrów Lewczyński dokonuje prób przełamania związku fotografii z czasem. Uprawia swoistą retorykę pustki, gdzie poprzez fotograficzną wypowiedź obrazuje refleksję o istocie egzystencji, która ujmowana liniowo, jako następujące po sobie fakty, buduje kulturowe pokłady znaczeń. Tak realizowana fotografia staje się przedmiotem, który może znaleźć się wśród innych pamiątek lub stanowić żywe źródło dla współczesnych rozważań i inicjować nowe odczytania. Przeszłość dla autora nie jest reliktem, jest narzędziem do rozumienia świata.
Jerzy Lewczyński (1924-2014) – jest uznawany za jednego z najznakomitszych artystów fotografików.
Po II wojnie światowej osiadł w Gliwicach, gdzie ukończył studia politechniczne i związał się z miejscowym środowiskiem fotograficznym. Tutaj spotkał swych mentorów i ukształtował własną postawę twórczą. W 1958 roku został członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików, zasiadał w Radzie Artystycznej,
a w latach 1975-1984 był jej przewodniczącym. W latach 1988 - 1993 był wykładowcą Wyższego Studium Fotografii ZPAF w Warszawie.
W 1959 roku, wraz ze Zdzisławem Beksińskim i Bronisławem Schlabsem, zorganizował w Gliwickim Towarzystwie Fotograficznym wystawę Pokaz zamknięty, która stała się szeroko znana pod nazwą antyfotografii. Nowatorska forma prezentacji prac ujętych w zestawy okazała się przełomową w tym okresie dla rozwoju fotografii w Polsce, wyprzedzając konceptualistyczne koncepcje rozwijane w kolejnych latach w sztuce światowej. Czynny na polu fotografii przez prawie siedem dekad uczestniczył w ważnych dla polskiej fotografii wydarzeniach i wystawach mając niewątpliwy wpływ na ich wymowę i charakter.
Były to min. Fotografia subiektywna, 1968, Fotografowie poszukujący, 1971, Stany graniczne fotografii, 1977. W 1991 roku przygotował wraz ze Zdzisławem Pacholskim wystawę 70 lat polskiej fotografii awangardowej. W latach 90. sformułował ostatecznie teoretyczną koncepcję swej twórczości „archeologię fotografii„, którą wypracowywał od końca lat 60. Jej założenia sprowadzały się do włączenia w twórczość i dyskurs teoretyczny prac innych autorów, reprodukcji przedmiotów i miejsc zapomnianych, zniszczonych, by badać, komentować zdarzenia i fakty dziejące się w tzw. przeszłości fotograficznej, bowiem oddziaływają ona na dzisiejsze warstwy kulturowe, tworząc swoistą ciągłość. Zajmował się także historią fotografii i krytyką oraz publicystyką. Jest autorem Antologii fotografii polskiej 1839-1989, która ukazała się 1999 roku i jest pierwszą tego typu publikacją w Polsce. Działania artystyczne i teoretyczne Jerzego Lewczyńskiego w dziedzinie fotografii jako prekursorskie przyczyniły się pojmowania jej jako samodzielnej dyscypliny sztuki.
Zofia Rydet (1911-1997) – jedna z najwybitniejszych polskich artystek fotografek. Uhonorowana wieloma prestiżowymi nagrodami. Fotografią zainteresowała się w połowie lat 50. XX w. Była związana z Gliwickim Towarzystwem Fotograficznym. Była członkinią Związku Polskich Artystów Fotografików. Czerpała inspiracje z reportażu i fotografii nowoczesnej (m.in. Jerzego Lewczyńskiego i Zdzisława Beksińskiego), portretowej, makrofotografii. Od lat 60. czynnie uczestniczyła w życiu artystycznym.
W 1961 roku z wielkim sukcesem pokazała w Galerii Krzywe Koło w Warszawie cykl Mały człowiek, poświęcony dzieciom. Autorka cykli min: Czas przemijania, Nieskończoność dalekich dróg, Suita śląska. Jej zestaw fotografii Obsesje, który prezentowała na w wystawach: Fotografia subiektywna, 1968 i Fotografowie poszukujący, 1971 zyskał przychylność teoretyków fotografii. Szczególnie miejsce w jej twórczości zajmują fotograficzne kolaże. Są przejawem jej kreacyjnych pomysłów. Ich ucieleśnieniem jest album Świat uczuć i wyobraźni Zofii Rydet, 1979 r. W latach 1978-1990 realizowała cykl Zapis socjologiczny. Próbowała przy pomocy fotografii stworzyć obraz społeczeństwa, przede wszystkim wiejskiego. Z codzienności wydobywała dostojeństwo, bohater prac – zwykły człowiek urastał do rangi centralnej postaci, kreatora własnego świata. Motywem który pojawia się nagminnie w jej ostatnim okresie twórczości jest problem przemijania, starości, samotności. Symbolicznie ujęła go w zestawie Nieskończoność dalekich dróg, 1988 r. metaforycznie przenosząc obraz końca dróg poza widzialny horyzont.
W 2011 roku powstała Fundacja im. Zofii Rydet, która prowadzi działania archiwizacyjne i badawcze nad dorobkiem artystki. Jej celem jest merytoryczne opracowanie całości zbioru, z naciskiem na świeże spojrzenie i współczesne ujęcie twórczości Rydet. Jerzy Lewczyński tak oceniał jej twórczość: „Potężny imperatyw twórczej wypowiedzi przy pomocy fotografii pozostawił na zawsze Zofię Rydet w historii Polskiej Fotografii i Kulturze“
[Jerzy Lewczyński, Zofia Rydet 1911-1997, katalog wystawy]